Dünyadan Haberler - 4

Kolombiya, 300 yıllık gemi enkazından ilk hazineleri çıkardı

San Jose, İspanya Veraset Savaşı sırasında İngiliz Kraliyet Donanması tarafından 1708’de batırılmıştı. Gemi, o dönem Peru ve Kolombiya gibi Latin Amerika’daki İspanyol kolonilerinden alınan büyük miktarda altın, gümüş ve zümrütleri İspanya kralına götürüyordu.

Bu hazinenin günümüzdeki değerinin milyarlarca dolar olduğu tahmin ediliyor.

Milyarlarca dolarlık dava süreci

Hazinenin sahibi konusunda yoğun bir hukuki mücadele yaşanıyor. Kolombiya hükümeti, enkazı 2015’te uluslararası bilim insanlarının desteğiyle kendisinin bulduğunu savunuyor.

Ancak ABD merkezli deniz kurtarma şirketi Sea Search-Armada (SSA), geminin 1980’lerde kendileri tarafından bulunduğunu iddia ederek yaklaşık 10 milyar dolar talebiyle Daimi Tahkim Mahkemesi’nde dava açtı.

Kolombiya Kültür Bakanı Yannai Kadamani Fonrodona, yapılan kurtarma operasyonunu “tarihi bir olay” olarak nitelendirdi ve ülkenin su altı kültürel mirasını koruma kapasitesini gösterdiğini belirtti.

Kolombiya Antropoloji ve Tarih Enstitüsü Direktörü Alhena Caicedo Fernández de, bu buluntuların vatandaşlara San José’nin tarihine somut kanıtlarla yaklaşma imkânı sunduğunu söyledi.

Arkeolojik araştırmalar sürecek

Keşfedilen objeler su altı robotlarıyla çıkarıldı ve şimdi laboratuvar ortamında uzun süreli koruma işlemlerinden geçirilecek.

Eserler, 18. yüzyıl Avrupa’sının ekonomik, sosyal ve siyasi yapısına dair yeni veriler sunması amacıyla akademik çalışmalarda kullanılacak.

Tarihi kayıtlara göre San José, Flota de Tierra Firme adlı ticaret filosunun bir parçasıydı. 1707’de Peru’dan hareket eden filo İspanya’ya ulaşamadı; San Jose, ertesi yıl İngiliz kuvvetleriyle yaşanan çatışma sonrası Kolombiya açıklarında battı.

Frida Kahlo’nun otoportresi 54,7 milyon dolara satıldı: Kadın sanatçı rekoru kırıldı

Sotheby’s tarafından gerçekleşen müzayedede eser için dört dakika boyunca kıyasıya bir yarış yaşandı. Kahlo’nun yatağında uyurken tasvir edildiği tabloda, yatağın tepesinde dinamite sarılı gülümseyen bir iskelet figürü yer alıyor.

Müzayede evi, eserin yeni sahibinin kimliğini açıklamadı.

Bu satışla birlikte, Georgia O’Keeffe’nin 2014’te 44,4 milyon dolara satılan Jimson Weed/White Flower No. 1 tablosunun rekoru geride bırakıldı. Aynı zamanda Latin Amerika sanatı kategorisinde de rekor yenilenmiş oldu. Kahlo’nun 2021’de 34,9 milyon dolara satılan Diego y Yo adlı eseri, önceki rekoru elinde tutuyordu.

Kültürel tartışmalar ve kaygılar

Özel bir koleksiyona ait olan tablo, Meksika dışında kalan az sayıdaki Kahlo eserinden biri. Meksika’da bulunan kamusal ve özel koleksiyonlardaki eserler, kültürel miras niteliği taşıdığı için ülke dışına satılamıyor ve yok edilemiyor. Eser, sahibi tarafından açıklanmayan özel bir koleksiyondan geldi ve uluslararası satışa yasal olarak uygun.

Bazı sanat tarihçileri, eserin yeniden özel koleksiyonlara kapanarak kamu erişiminden uzaklaşabileceği endişesini dile getirdi. Tablo, son olarak 1990’ların sonunda sergilenmişti. New York, Londra ve Brüksel’deki yeni sergiler için şimdiden talep edildi.

Kahlo’nun yaşam mücadelesi resimlerine yansıdı

Genç yaşta geçirdiği trafik kazası nedeniyle uzun süre yatağa bağımlı kalan Kahlo, hayatının büyük bölümünü ameliyatlar ve kronik ağrılarla geçirdi. Bu süreçte yatak, onun için yaşam ile ölüm arasındaki sınırın bir metaforuna dönüştü.

Sürrealist akımın öncü isimleriyle birlikte anılsa da Kahlo bu tanımı her zaman reddetti. Ünlü sanatçı bir sözünde, “Ben hiç rüya resmetmedim. Ben kendi gerçeğimi resmettim.” ifadesini kullanmıştı.

Sotheby’s, katalog notunda eserin “uyku ile ölüm arasındaki geçirgen sınırın hayaletimsi bir yorumu” olduğunu belirtti.

New York’ta rekor haftası

Müzayede haftası New York sanat piyasasında büyük bir hareketliliğe sahne oldu. Sotheby’s salı günü modern sanat satışlarında toplam 706 milyon dolar gelir elde etti.

Bu satışlar arasında Avusturyalı ressam Gustav Klimt’in bir tablosu 236,4 milyon dolara alıcı bularak açık artırma tarihinde satılan en pahalı ikinci eser oldu. Christie’s ise aynı hafta 690 milyon dolarlık 20. yüzyıl sanat satışı gerçekleştirdi.

BM, Ukrayna'da sivil kayıplardaki artıştan endişe duyduğunu açıkladı

BM Güvenlik Konseyi, "Ukrayna'nın barış ve güvenliğinin sürdürülmesi" başlığı altında toplandı.

Toplantıda ilk konuşan BM Genel Sekreter Yardımcısı Ofisi Avrupa, Orta Asya ve Amerika Bölümü Direktörü Kayoko Gotoh, Ukrayna'da sivillerin Rusya'nın büyük çaplı artan hava saldırılarının yükünü çekmeye devam ettiğini söyledi.

Gotoh, "Ukrayna'da sivil kayıplardaki kaygı verici artıştan endişe duyuyoruz, ocak-ekim 2025 arasındaki toplam rakam, geçen yılın toplamını çoktan aştı." dedi.

Kiev'de konuşan Gotoh, 2025'in ilk on ayında sivil kayıpların 2024'ün tamamından fazla olduğunu belirterek, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) verilerine göre Şubat 2022'den bu yana 745'i çocuk olmak üzere 14 bin 534 sivilin yaşamını yitirdiğini ve 2 bin 375'i çocuk olmak üzere 38 bin 472 kişinin yaralandığını açıkladı.

Gotoh, Ukrayna'daki savaşın Rusya içindeki sivilleri de etkilediğini belirterek, her iki tarafa da sivillere ve sivil altyapıya yönelik saldırıları durdurmaları çağrısında bulundu.

Ukrayna'da savaşın başlamasından bu yana yaklaşık 3,7 milyon kişi yerinden edildi

BM İnsanı İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı ve Acil Yardım Koordinatörü Tom Fletcher adına konuşma yapan BM İnsanı İşler Koordinasyon Ofisi (OCHA) Operasyonlar ve Savunuculuk Bölümü Direktörü Edem Wosornu da Ukrayna'daki insani duruma dikkati çekti.

Wosornu, sadece bu yıl, çoğunluğu cephe hattındaki bölgelerden olmak üzere yaklaşık 122 bin kişinin yerinden edildiğini, bunların büyük çoğunluğunun kadınlar, çocuklar ve yaşlılardan oluştuğunu söyledi.

Yerinden edilmiş insanların şu anda geçici toplu merkezlerde veya tamamlanmamış binalarda barındığını aktaran Wosornu, savaşın başlamasından bu yana ise Ukrayna'da yaklaşık 3,7 milyon kişinin yerinden edildiği ve yaklaşık 6 milyon kişinin de mülteci konumunda bulunduğu bilgisini paylaştı.

Wosornu, BM ve ortaklarının, Ukrayna'da insani yardım çabalarına devam ettiğini belirterek, bu yıl ocak ve eylül ayları arasında insani yardım için 4,2 milyondan fazla kişiye ulaştıklarını kaydetti.

İnsani yardım operasyonları finansmanının yetersizliğine de işaret eden Wosornu, 2025 kapsamında ihtiyaç duyulan 2,63 milyar doların yüzde 46'sının harcandığını bildirdi.

Venezuela: ABD, ülkemizi 51. eyalet yapmak istiyor

Başkent Caracas'ta düzenlenen Ulusal Tarih Ödülü töreninde konuşan Rodriguez, ABD'nin Karayipler bölgesindeki askeri hareketliliğine ilişkin değerlendirmelerde bulundu.

Rodriguez, Washington'un askeri yığınağını "tehdit" olarak gördüklerini belirterek, "Biz bağımsız bir cumhuriyet olmaya devam edeceğiz. Asla başka bir ülkenin eyaleti olmayacağız. Halkımız da vatanı olmayan bir avuç hainin, haydudun ve ülkeyi 51. eyalet yapmayı vadeden bir kadının (muhalif lider María Corina Machado) emirlerine asla boyun eğmeyecek." ifadelerini kullandı.

Venezuela'nın iki aydan uzun süredir "psikolojik bir savaşla" karşı karşıya olduğunu savunan Rodriguez, "Halkımız siyasi iktidarda olmadığında da sokaklarda mücadele etti, hiçbir zaman teslim olmadı. Umudunu, geleceğini terk etmedi. Halkımız teslim olmamaya kararlı ve azimlidir." diye konuştu.

Öte yandan İçişleri Bakanı Diosdado Cabello da devlet televizyonu VTV'de yaptığı açıklamada, olası bir işgal tehdidine karşı hazırlıkların sürdüğünü söyledi.

Cabello, "Sokakta birine yardım etmemiz gerekiyorsa orada olacağız, doğal ya da insan kaynaklı bir afet nedeniyle bize ihtiyaç duyuluyorsa orada olacağız, ülkemizi işgal etmenin çok kolay olduğunu düşünen biri varsa, ona karşı da orada olacağız." dedi.

Karayipler'deki hareketlilik

ABD Başkanı Donald Trump, daha önce imzaladığı kararname kapsamında, Latin Amerika kökenli uyuşturucu kartelleriyle yerinde mücadele gerekçesiyle ordunun daha fazla ve etkin kullanılması talimatını vermişti.

ABD, bu bağlamda ağustos sonlarında Venezuela açıklarına denizaltı ile savaş gemilerinden oluşan deniz gücü göndermiş, ABD Savunma Bakanı Pete Hegseth de ABD ordusunun Venezuela'da rejim değişikliği dahil operasyonlara hazır olduğunu söylemişti.

Venezuela Devlet Başkanı Maduro da buna karşılık ülkede 4,5 milyon milis gücünü seferber ettiğini ve herhangi bir saldırıyı püskürtmeye hazır olduğunu açıklamıştı.

ABD'nin Venezuela açıklarında bazı tekneleri uyuşturucu kaçakçılığı gerekçesiyle hedef almaya devam etmesi hem Venezuela yönetimi hem de uluslararası kamuoyunda eleştirilere neden olmuş, saldırıların "uluslararası hukuka aykırı olduğu" savunulmuştu.

ABD'nin, "uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadele" gerekçesiyle gönderdiği dünyanın en büyük uçak gemisi olan USS Gerald R. Ford ve saldırı grubunun, Latin Amerika bölgesine ulaştığı belirtilmişti.

Yosun tohumları 9 ay boyunca uzay boşluğuna dayandı

Yosunlar, bitki dünyasının "tardigratları" olarak biliniyor; yani zorlu radyasyona, aşırı sıcaklıklara ve tamamen kurumaya dayanabilme yetenekleriyle ünlü. Japonya'daki Hokkaido Üniversitesi'nden biyolog Tomomichi Fujita ve ekibi, bu dayanıklılığın sınırlarını test etmek için son derece iddialı bir deney gerçekleştirdi.

Beklenti sıfırdı, sonuç şaşırttı

Yaygın olarak bilimsel model bitki olarak kullanılan Physcomitrium patens türünün tohum içeren kapsülleri, UUİ'nin dış yüzeyine bağlandı ve tam dokuz ay boyunca uzayın sert koşullarına, yani vakuma, aşırı sıcaklıklara ve kozmik radyasyona direkt maruz bırakıldı.

Dr. Tomomichi Fujita, deney öncesi beklentilerini şöyle ifade etti: "Hemen hemen sıfır hayatta kalma bekliyorduk, ancak sonuç tam tersi oldu: Sporların çoğu hayatta kaldı." Fujita, bu küçücük bitki hücrelerinin gösterdiği olağanüstü dayanıklılık karşısında şaşkına döndüklerini belirtti.

Hücresel düzeyde uzay zırhı

Deneyin sonunda Dünya'ya dönen yosun hücrelerinin yüzde 80'den fazlası başarıyla çimlenerek normal bitkilere dönüştü. Araştırmacılar, insan da dahil olmak üzere çoğu canlının uzay boşluğunda bir an bile hayatta kalamadığını hatırlatarak, bu durumun, Dünya'da evrimleşen yaşamın hücresel düzeyde uzay koşullarına dayanacak iç mekanizmalara sahip olduğuna dair çarpıcı bir kanıt sunduğunu söylüyor.

Bu dayanıklılık, yosunların yaklaşık 500 milyon yıl önce bitki krallığının denizden karasal ortama geçişindeki başarısının anahtarı olabilir. Bu öncü bitkiler, kayalardan besin çıkararak gezegenimizin kuru bölgelerine hayatın yayılmasına izin veren toprakları oluşturmuştu.

Mars ve Ay'da eko-sistem kurma hayali

Daha önce Dünya'da yapılan testler, yosunların diğer kısımlarının donma, ısı veya radyasyona birkaç hafta içinde yenik düştüğünü göstermişti. Ancak uzaya gönderilen tohumlar, tüm bu stres faktörlerine aynı anda maruz kalmasına rağmen hayatta kaldı.

Dr. Fujita, bu direncin, tohumların üreme dokularını çevreleyen ve "pasif kalkan" görevi gören çok katmanlı yapıdan kaynaklandığını düşünüyor.

Fujita, çalışmanın nihai amacının, Ay ve Mars gibi dünya dışı ortamlarda yeni eko-sistemler inşa etme yolunda bir başlangıç noktası olması umudunu dile getirdi. Yosun araştırması, başka gezegenlerde yaşamın temelini atma hayallerine bilimsel bir zemin hazırlıyor.

Yapay zeka Samanyolu'nun en net haritasını çıkardı

Bilim dünyası, Samanyolu Galaksisi'nin doğuşunu, gelişimini ve kimyasını en ince ayrıntısına kadar görme şansına erişti. Japonya'daki RIKEN Merkezi'nden bilim insanları, yapay zeka teknolojisini kullanarak, galaksimizin evrimini modelleyen bir süper bilgisayar simülasyonunda çığır açtı.

Önceki modeller sadece bir milyar yıldızı takip edebiliyordu ve galaksinin bir milyar yıllık hayatını simüle etmek tam 36 yıl gibi uzun bir süre gerektiriyordu. Bu durum, süpernova patlamaları gibi büyük değişime yol açan kısa vadeli olayların gözden kaçmasına neden oluyordu.

Simülasyonun hızını 100 kat artırdı

Yeni yapay zeka destekli simülasyon ise, Samanyolu'ndaki gerçek yıldız sayısına yakın, tam 100 milyar yıldız partikülünü haritalıyor. Bilim insanları, yapay zekayı bir eğitim aracı olarak kullanarak süpernovaların çevredeki gaz ve tozu nasıl etkilediğini önceden öğrenmesini sağladı. Böylece, küçük ama kritik olayların büyük resim üzerindeki etkilerini simülasyona dahil etmeyi başardılar.

Bu akıllı entegrasyon, simülasyonun hızını 100 kat artırdı. Bir milyon yıllık evrim, 13 gün yerine artık sadece birkaç saatte hesaplanabiliyor. Bu da galaksinin milyarlarca yıllık gelişimini görmek için yıllarca beklemek yerine, sadece 115 gün gibi kısa bir sürenin yeterli olduğu anlamına geliyor.

Proje lideri Keiya Hirashima, bu başarının yapay zekanın sadece kalıp tanıma değil, artık gerçek bilimsel keşif için güçlü bir araç haline geldiğini gösterdiğini belirtti. Hirashima, bu metodolojinin gelecekte, küçük etkilerin büyük sonuçlar doğurduğu iklim değişikliği ve okyanus akıntıları gibi karmaşık bilim dallarında da kullanılabileceğini ekledi.

Zelenski: Ukrayna ve ABD'deki ekiplerimiz, savaşı sona erdirme planının maddeleri üzerinde çalışacak

Zelenski, Telegram hesabından yaptığı paylaşımda, ABD Kara Kuvvetleri Sekreteri Daniel Driscoll’u Kiev’deki çalışma ofisinde kabul ettiğini ifade etti.

Görüşmede Rusya-Ukrayna Savaşı'nda "gerçek barışa" ulaşmak için farklı seçenekleri ele aldıklarını belirten Zelenski, "Ukrayna ve ABD’deki ekiplerimiz, savaşı sona erdirmeye yönelik planın maddeleri üzerinde çalışacak." ifadelerini kullandı.

ABD Başkanı Donald Trump’ın barışı sağlama yönündeki çabalarına dikkati çeken Zelenski, "Barışa ihtiyaç var ve Başkan Trump ile ekibinin Avrupa’da güvenliği yeniden tesis etmeye yönelik çabalarını takdir ediyoruz" değerlendirmesinde bulundu.

Zelenski mesajında, Rusya'nın dün Ternopil kentine düzenlediği füze saldırısı hakkında da Driscoll'a bilgi verdiğini aktardı.

Ukrayna, Rusya ile savaşa son vermek için diplomasiyi yoğunlaştıracak taslak planı ABD'den teslim almıştı

Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisinden bu akşam yapılan yazılı açıklamada, ABD'nin Zelenski'ye Rusya-Ukrayna Savaşı'nı sona erdirmek için diplomasi sürecini güçlendirebilecek plan gönderdiği belirtilmişti.

Açıklamada, "Ukrayna Devlet Başkanı, ABD tarafından gönderilen taslak planı resmen teslim aldı. ABD tarafı, bu planın diplomasiyi yoğunlaştırabileceğini belirtiyor." değerlendirmesine yer verilmiş ve Zelenski'nin de ABD Başkanı Trump ile gelecek günlerde konuyu değerlendirmek için görüşebileceği aktarılmıştı.

Beyaz Saray: ABD, Güney Afrika'da düzenlenecek G20 Zirvesi'ne katılmayacak

Beyaz Saray Sözcüsü Leavitt, düzenlediği basın brifinginde gündeme ilişkin değerlendirmelerde bulundu.

Leavitt, Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa'nın "ABD'nin zirveye katılması konusunda görüşmeler yaptıkları" yönündeki açıklamalarına karşılık verdi.

ABD'li Sözcü, "Pozisyonumuzda bir değişiklik olmadığını memnuniyetle açıklayabilirim. ABD, Güney Afrika'daki G20 Zirvesindeki resmi görüşmelere katılmıyor." şeklinde konuştu.

Leavitt ayrıca, Cumhurbaşkanı Ramaphosa'nın ABD ile ilgili açıklamasındaki bazı ifadelerden "hoşlanmadıklarını" ve bunu dile getirdiklerini söyledi.

20. G20 Liderler Zirvesi, 22-23 Kasım tarihlerinde Güney Afrika'nın Johannesburg kentinde düzenlenecek.

ABD Başkanı Donald Trump, G20 Liderler Zirvesi'ne katılmayacağını daha önce açıklamış ve buna gerekçe olarak ülkedeki bazı "beyazlara yönelik şiddet olaylarını" gerekçe göstermişti.

Ukrayna, Rusya ile savaşa son verme taslak planını ABD'den teslim aldı

Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisinden yapılan yazılı açıklamada, ABD'nin Zelenski'ye Rusya-Ukrayna Savaşı'nı sona erdirmek için diplomasi sürecini güçlendirebilecek plan gönderdiği belirtildi.

Açıklamada, "Ukrayna Devlet Başkanı, ABD tarafından gönderilen taslak planı resmen teslim aldı. ABD tarafı, bu planın diplomasiyi yoğunlaştırabileceğini belirtiyor." değerlendirmesine yer verildi.

Zelenski'nin bugün Ukraynalı yetkililerle toplantı düzenleyerek planı ele aldığı kaydedilen açıklamada, şu ifadeler kullanıldı:

"Ukrayna Devlet Başkanı, halkımız için önemli olan temel ilkeleri özetledi ve bugünkü toplantının ardından, savaşın onurlu şekilde sona ermesini sağlayacak şekilde planın maddeleri üzerinde çalışma konusunda mutabık kaldık."

Açıklamada, Zelenski'nin, ABD Başkanı Donald Trump ile gelecek günlerde konuyu değerlendirmek için görüşeceği aktarılarak, şunlar kaydedildi:

"Ukrayna, Rus işgalinin ilk saniyelerinden bu yana barış için çabalıyor ve gerçek barışı daha da yakınlaştırabilecek tüm anlamlı önerileri destekliyor. Ukrayna, yılın başından bu yana Başkan Trump'ın kan dökülmesini durdurma önerilerini destekliyor. Barışın sağlanması için Amerikan tarafı ile Avrupa ve dünyadaki müttefiklerimizle yapıcı şekilde çalışmaya hazırız. Ukrayna Devlet Başkanı'nın önümüzdeki günlerde Başkan Trump ile mevcut diplomatik fırsatları ve barış için gerekli temel noktaları görüşmesi bekleniyor."

BM'den, küresel sıcaklıkta 1,5 derecenin aşılmasının daha fazla açlık ve felakete neden olacağı uyarısı

Guterres, Brezilya'nın Belem kentindeki BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 30. Taraflar Konferansı (COP30) kapsamında basına açıklamalarda bulundu.

Bazı çevrelerin bunu on yıllardır inkar ettiğini ancak bilimsel verilerin küresel ısınmada en geç 2030’ların başlarında 1,5 derecenin üzerindeki aşırı ısınmanın kaçınılmaz olduğunu ortaya koyduğunu aktaran Guterres, "Bunun ne anlama geldiğini biliyoruz, daha fazla sıcaklık ve açlık, daha fazla felaket ve yerinden edilme." dedi.

Bununla birlikte, şimdi güçlü adımlar atılması halinde yüzyıl sonundan önce sıcaklık artışının yeniden 1,5 derecenin altına çekilebileceğine dikkati çeken Guterres, "Ancak bu, uzlaşma ve cesaret gerektiriyor." ifadesini kullandı.

Gelişmiş ülkelerin iklim değişikliğine karşı taahhütlerini yerine getirme fırsatlarının zaman geçtikçe kaybolduğunu vurgulayan Guterres, “Dünya Belem'i izliyor. Topluluklar sular altında kalan evlerine, başarısız hasatlarına, kaybedilen geçim kaynaklarını bakarak soruyorlar: Daha ne kadar acı çekeceğiz?" diye konuşmasına devam etti.

"İnsanları kârdan önce tutun"

Küresel emisyon kesintilerine yönelik mevcut çabaların "yeterli olmadığını" belirten Guterres, hızlı hareket edilmemesi ve emisyonlarda ciddi azaltımlar sağlanmaması halinde bunun “birçokları için ölüm fermanı” anlamına geleceği uyarısında bulundu.

Ekonomilerin dalgalı fosil yakıt piyasalarına bağımlılıktan korunması gerektiğini vurgulayan Guterres, "Doğru destekle, çoğu ülkenin emisyonlarını on yıl içinde yarıya indirmesi, 2050’ye kadar net sıfıra ulaşması ve sonrasında net negatife dönmesi hayati önem taşıyor." ifadelerini kullandı.

Guterres, bütün bunların "öngörülebilir, erişilebilir ve garantili bir finansman" olmadan gerçekleşemeyeceğine de işaret ederek, gelişmiş ülkelerin 2035 yılına kadar bu alana her yıl en az 300 milyar dolar ayırması gerektiğine vurgu yaptı.

Bu hedefler konusunda ülkelere uzlaşmaya varmaları için çağrıda bulunan Guterres, "1,5 derece tek kırmızı çizginiz olmalı. Liderlik zamanı. Cesur olun. Bilimi takip edin. İnsanları kârdan önce tutun." ifadelerine yer verdi.

Batı Şeria'da Filistin topraklarını gaspeden İsraillileri kimler fonluyor?

İsrail'in, 5 Haziran 1967 savaşında Batı Şeria'yı işgal etmesinin ardından İsraillilerin Filistinlilerin topraklarına yerleştirilmesiyle başlayan yerleşim faaliyetleri yoğun şekilde sürdürülmesine rağmen bu durumun finansmanı medyada son derece az gündeme geliyor.

Ayrıca, söz konusu finansman İsrail hükümetlerinin açıkladığı, işgal altındaki Batı Şeria'yı Yahudileştirmek ve Filistin kimliğini yok etmek amacıyla yerleşim yerleri inşası için ayrılan bütçeleri kapsamıyor.

Filistin topraklarını gasbeden İsrailli gruplar ve bu kişilere ait kuruluşların çoğu, bütçelerini ve finansman kaynaklarını açıklamıyor.

Ancak başta Haaretz gibi sol görüşlü İsrailli medya kuruluşları ve uluslararası insan hakları kurumları, yerleşimci grupların bazı finansman operasyonlarını ortaya koyan haberler yayımlıyor.

İsrail, Birleşmiş Milletlerin durdurulması için yaptığı çağrılarına ve "yasa dışı" olarak kabul edilmesine rağmen yıllardır yerleşim yeri inşasını sürdürüyor ve bu durum, uluslararası kararlarda öngörülen iki devletli çözümün uygulanma fırsatını da zayıflatıyor.

Şirketler

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR), 26 Eylül 2025'te işgal altındaki Batı Şeria ve Doğu Kudüs'teki İsrail yerleşimlerinde faaliyet gösteren şirketlere ilişkin verilerini güncelledi.

OHCHR, 138'i İsrailli 20'si ise Kanada, Çin, Fransa, Almanya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, İspanya, İngiltere ve ABD'den olmak üzere 158 şirketi listesine aldı.

Yabancı şirketlerin çoğu inşaat, gayrimenkul, turizm, seyahat ve madencilik sektörlerinde faaliyet gösteriyor.

ABD, 6 büyük firmasının listede bulunmasıyla yabancı şirketler arasında ilk sırada yer alıyor.

Turizmden, çevrim içi rezervasyona, iletişimden gayrimenkule kadar geniş bir yelpazede faaliyet gösteren ve listede yer alan ABD şirketleri şu şekilde:

Airbnb, Booking Holdings, Expedia Group, Motorola Solutions, Re/Max Holdings ve TripAdvisor.

Listede ayrıca, inşaat, altyapı ve demir yolu sektörlerinde faaliyet gösteren, ACS, CAF, Ineco ve SEMI isimli 4 İspanyol şirket de bulunuyor.

Fransa'dan iki mühendislik şirketi Egis ve Egis Rail'in olduğu listede, inşaat projelerinde kullanılan ağır ekipmanlarıyla tanınan Greenkote P.L.C. ile JCB adlı iki İngiliz şirketi de yer alıyor.

Listede Lüksemburg'dan Altice International, Hollanda'dan Booking.com B.V, Almanya'dan Heidelberg Materials AG, Portekiz'den Steconfer S.A., Çin'den Fosun International Ltd. ve Kanada'dan Metrontario Investments Ltd. yer aldı.

Bankalar

İnsan Hakları İzleme Örgütünün (Human Rights Watch), 28 Mayıs 2018'de yayımladığı bir rapor, İsrail'deki büyük bankaların çoğunun işgal altındaki Batı Şeria'daki yerleşim yerlerini destekleme, sürdürme ve genişletmeye yönelik hizmetler sunduğunu belirtiyor.

Raporda, İsrail'in en büyük 7 bankasının yerleşim yerlerine hizmet verdiği, bu yerlerde konut inşaatlarına katıldığı, yeni inşaat projelerinde mülkiyet hakları alarak ve tamamlanana kadar projelere sponsor olarak yerleşim yerlerini genişletmeye çalıştığı ifade edildi.

Bu tür bankacılık faaliyetleri Yahudilerin Filistin toprakları üzerinde gasbedilen yerleşimlere transferini kolaylaştırıyor.

Raporda, söz konusu 7 İsrail bankasının Hapoalim, Leumi, Discount, Mizrahi-Tefahot, First International Bank of Israel, Union Israel ve Bank of Jerusalem bankası olduğu kaydedildi.

Fransa merkezli Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (FIDH) da 4 Fransız bankası ve bir sigorta şirketinin, yerleşim yerlerinde faaliyet gösteren İsrail bankaları ve finans kuruluşlarıyla ortaklıklar kurarak yerleşim yerlerinin kurulmasına dolaylı olarak katkıda bulunduğunu açıkladı.

FIDH'nin Mart 2017'de hazırladığı bir raporda, söz konusu bankaların, BNP Paribas, Société Générale, Crédit Agricole ve BPCE, sigorta şirketinin ise AXA tarafından yönetildiği aktarıldı.

Raporda, söz konusu Fransız şirketlerinin işlemlerinin yerleşim yerlerinin genişletilmesine ve İsrailliler için konut inşasına olanak sağladığı, Filistinlilerin ekonomik ve sosyal haklarına da zarar verdiği bildirildi.

Ciddi bağışlar

İsrail'in Haaretz gazetesinde 7 Aralık 2015'te yayımlanan haberde, başta Filistin topraklarını gasbeden İsrailliler olmak üzere İsrail'deki sağcı örgütlerin, yabancı hükümetlerden ve kurumlardan büyük miktarda bağış aldığı belirtildi.

Haberde, 50'den fazla ABD'li Yahudi kuruluşun 2009 ila 2013 yılları arasında Batı Şeria'daki yerleşimcilere yaklaşık 220 milyon dolar aktardığı kaydedildi.

İsrail merkezli ekonomi gazetesi "Globes"un 2 Şubat 2015 tarihli haberinde, yerleşimcilere sağlanan söz konusu fonların vergiden muaf tutulduğu ve bu durumun "ABD'nin işgal altındaki Filistin topraklarında yerleşim birimleri inşasını ve İsrail terörizmini" desteklediğini doğruladığı ifade edildi.

Haaretz gazetesinin haberine göre, fonlar yalnızca yerleşim yeri inşasıyla da sınırlı değil. Bu fonların büyük bir kısmı "Efrat" yerleşimindeki "Naveh Shmuel" okulunun finansmanı gibi aşırılık yanlısı Yahudi din eğitimi için kullanılıyor.

Ayrıca, bu fonlar Batı Şeria ve Kudüs'te Filistinlilere karşı terör eylemleri gerçekleştirmekten hüküm giyen İsrailli yerleşimcilerin ailelerine yardım edilmesini de kapsıyor.

Kuruluşlar ve bireyler

Haaretz'in 7 Aralık 2015 tarihli haberine göre, yerleşim yerlerine yapılan yabancı bağışların ana kaynakları arasında Manhattan'da faaliyet gösteren bir kuruluş olan Central Israel Fund (İsrail Merkez Fonu) yer alıyor.

Ayrıca, Brooklyn merkezli bir kuruluş olan Hebron Fund, 2009 ve 2013 yılları arasında Hebron Yahudi Yerleşim Yenileme Derneği aracılığıyla El Halil'deki yerleşim yerlerine yaklaşık 4,5 milyon dolar aktardı.

Israel Hayom gazetesi 31 Aralık 2020'de, 45 ülkede faaliyet gösteren Keren Hayesod adlı kuruluş dahil olmak üzere yerleşim hareketini finanse eden diğer kuruluşları belirledi.

Bu kuruluş, Dünya Siyonist Örgütü tarafından kurulmuş olup, işgal altındaki Filistin'e Yahudi göçü ve yerleşim yerlerinin kurulması gibi Siyonist faaliyetleri desteklemek için fon topluyor.

İsrail Yahudi Ajansı, ABD'nin İsrail Savunma Kuvvetleri Dostları (FIDF), Avrupa Yahudi Kalkınma Fonu ve Amerikalı Yahudi milyarder Ira Reinert tarafından desteklenen Ruth Bat Sarah Vakfı da destek veren kurumlar arasında yer alıyor.

Haaretz'in 6 Mart 2016 tarihli haberine göre, 2006-2013 yılları arasında yalnızca ABD'deki David Şehri Dostları yaklaşık 122 milyon şekel (yaklaşık 31,6 milyon dolar) bağışta bulundu.

Yerleşim fonları yalnızca Amerikalı Yahudilerle sınırlı kalmadı. Birçok ülkeden bireyler Filistin topraklarında yerleşim yerleri inşa etmek için para gönderdi.

Bunlar arasında, Batı Şeria'daki yerleşim yerleri için çatı kuruluş olan Yesha Konseyi ve aşırı sağcı Elad Derneği ile yakın bağları olan Chelsea Futbol Kulübü'nün eski sahibi Roman Abramoviç de bulunuyor.

İsrail Dernekleri

Yabancı fon alan en önemli yerleşim derneklerinden biri, Eylül 1986'da David Be'eri tarafından kurulan Elad (Ir David Vakfı).

Israel Hayom gazetesinin 31 Aralık 2020 tarihli haberine göre, bu fon Be'eri'nin işgal altındaki Doğu Kudüs'ün Eski Şehir bölgesinde önemli değişiklikler yapmasını sağladı.

Haaretz'in 6 Mart 2016 tarihli haberine göre, Elad 2006 ile 2013 yılları arasında yaklaşık 450 milyon şekel (125 milyon dolar) fon aldı.

Haberde, bu 125 milyon doların yarısından fazlasının Bahamalar, Virjin Adaları ve Seyşeller gibi yerlerden geldiği ama arkasında kimin olduğunun bilinmediği kaydedildi.

Globes gazetesi, 2 Şubat 2015 tarihli haberinde, Elad'ın 2011 yılında 6,9 milyon, 2012 yılında ise 5,6 milyon dolar aldığını, 2000-2010 yılları arasında yaklaşık 40 kuruluşun yerleşimlere toplamda 200 milyon dolar bağışladığını bildirdi.

Elad'ın aldığı en son fonla ilgili olarak Haaretz 22 Kasım 2022 tarihli haberinde, kuruluşun o yıl hükümetten 28 milyon şekel (yaklaşık 8,3 milyon dolar) aldığını yazdı.

Haberde, bu fonların Elad'ın, Mescid-i Aksa'nın güneyindeki Silvan'ın Vadi er-Rababa semtindeki yerleşim ve Yahudileştirme projelerini desteklemek ve araziyi ele geçirme amacıyla kullanıldığı ifade edildi.

Kuruluşa fon sağlayan İsrail kuruluşları arasında Kudüs Kalkınma ve Miras Bakanlığı, Kudüs Belediyesi ve Kudüs Kalkınma İdaresi yer aldı.

ABD'li Yahudiler

İsrail'in Kanal 10 televizyonunun haberinde, 2 Mart 2016'da İsrail'deki aşırı sağcı hareketlere, yaptıkları para transferinin durmaması için Amerikalı "reformcu" Yahudilere baskı yapmak yerine onlara yardım etmeleri çağrısında bulunuldu.

Bununla, ABD'deki Yahudileri İsrail'e karşı boykot hareketlerinin kucağına itip, böylece Amerikan Yahudilerinin finansmanını kaybetmelerinin önlenmesi istendiği aktarılan haberde, İsrail'deki Yahudilerin aldıkları paranın çoğunun Amerikan Yahudilerinden geldiği için "reformcu" Yahudiler dahil olmak üzere tüm Amerikan Yahudilerinden bağış alınmasının gerekliliği vurgulandı.

Haaretz'in 7 Aralık 2015 tarihli haberine göre, Amerikan bağışları yalnızca yerleşim yeri inşasıyla sınırlı kalmıyor, aynı zamanda Filistinlilere karşı terör eylemleri gerçekleştirmekten hüküm giymiş İsrailli şahsiyetlere ve örgütlere de fon sağlıyor.

Bunlar arasında 1990 yılında 7 Filistinli işçiyi öldüren Ami Popper ve 2002 yılında Doğu Kudüs'te bir Filistin kız okulunu bombalamaya çalışan gizli örgüt Bat Ayin de bulunuyor.

Artan suçlar

B'Tselem örgütünün Mayıs 2025'te yayınladığı rapora göre Batı Şeria'da yerleşimcilerin sayısı geçen yıla göre yüzde 8 artarak 730 bini aştı.

İsrail, 8 Ekim 2023'ten bu yana Gazze Şeridi'nde sürdürdüğü soykırımla paralel olarak iki yıldır, ordu ve Filistin topraklarını gasbeden İsrailliler aracılığıyla Batı Şeria'da özellikle Filistinlilerin yerinden edilmesi ve yerleşim yerlerinin genişletilmesi gibi suçlarını yoğunlaştırdı.

Filistinlilere göre bu suçlar, Batı Şeria'nın İsrail'e "ilhakının" yolunu açıyor ve bu da Birleşmiş Milletler kararlarında öngörülen iki devletli çözüm ilkesinin uygulanma olasılığının sonu anlamına geliyor.

Gazze'de iki yıl süren soykırım sırasında, İsrail ordusu ve Filistin topraklarını gasbeden İsrailliler, Kudüs'ün de aralarında bulunduğu Batı Şeria'da en az 1076 Filistinliyi öldürdü, yaklaşık 10 bin 700 kişiyi yaraladı ve 20 bin 500'den fazla kişiyi gözaltına aldı.

Filistin yönetimine bağlı Ayrım Duvarı ve Yahudi Yerleşim Birimleriyle Mücadele Konseyinin 5 Ekim'e kadarki verilerine göre, Filistin topraklarını gasbeden İsrailliler iki yıllık soykırım süresince Batı Şeria'da 7 bin 154 saldırı gerçekleştirerek 33 Filistinliyi öldürdü ve 33 topluluğu yerinden etti.

İsrail'in Gazze'de gerçekleştirdiği soykırım sonucunda çoğunluğu çocuk ve kadınlardan oluşan 69 binden fazla Filistinli hayatını kaybederken, 170 bin kişi yaralandı. Birleşmiş Milletlere göre Gazze'de büyük bir yıkım yaşandı ve yeniden inşa maliyeti yaklaşık 70 milyar dolar.

İsrail, onlarca yıldır Filistin ile Suriye ve Lübnan'daki toprakların bir kısmını işgal ediyor ve buralardan çekilmeyi reddederek, 1967 öncesi sınırlarda başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız bir Filistin Devleti'nin kurulmasına izin vermiyor.

Yapay zeka ile eğitim verilen öğrenciler isyan etti

Staffordshire Üniversitesi öğrencileri, dijital kariyerlerine kapı açmasını umdukları bir dersin büyük bölümünün Yapay Zeka (YZ) tarafından verildiğini görünce, "bilgi ve keyiften mahrum bırakılmış" hissettiklerini belirtti.

Siber güvenlik uzmanı veya yazılım mühendisi olmak amacıyla devlet destekli çıraklık programına katılan 41 öğrenciden ikisi olan James ve Owen, geçen yıl aldıkları kodlama modülünde yaşadıklarını anlattı. James, bir dönem boyunca YZ tarafından üretilmiş slaytların, zaman zaman YZ seslendirmesiyle okunmasından sonra programa olan inancını kaybettiğini dile getirdi.

"Bize yasak, üniversiteye serbest"

Ekim 2024'te, ders sırasında öğretim görevlisiyle yaptığı bir yüzleşmede James, tepkisini net bir şekilde ortaya koydu:

"Eğer biz YZ tarafından üretilmiş bir ödevi teslim etsek, üniversiteden atılırız; ama bize bir YZ ders veriyor."

James, kariyerine yeniden başlamak için ayırdığı iki yılını, programı yürütenlerin "mümkün olan en ucuz yolla" hazırladığı bir kursta harcadığı için büyük endişe duyduğunu belirtti.

Öğrenciler, YZ materyalleri nedeniyle üniversite yetkilileriyle defalarca yüzleşti. Ancak üniversitenin bu yıl ders web sitesine yüklediği politika bildirimi, akademik profesyonellerin öğretimde YZ otomasyonunu kullanmasını meşrulaştıran bir çerçeve sunarak, uygulamanın devam ettiğini gösteriyor. Oysa üniversitenin resmi politikaları, öğrencilerin YZ kullanımını kısıtlıyor; YZ üretimi işi kendi eseri gibi sunan öğrencilerin akademik suistimalle karşı karşıya kalabileceğini belirtiyor.

Yapay zeka kullanımının belirtileri

James ve diğer öğrenciler, daha ilk derste, öğretim görevlisinin kendi sesinin YZ versiyonuyla okunan bir PowerPoint sunumu açmasıyla durumu "hemen hemen fark ettiklerini" söyledi.

Bu vakalar, giderek daha fazla üniversitenin ders materyali hazırlamak, kişiselleştirilmiş geri bildirim sağlamak ve hatta ders vermek için YZ araçlarını kullandığı bir döneme denk geliyor. Ancak öğrenciler için bu durum, dönüştürücü olmaktan çok demoralize edici bulunuyor. Uluslararası alanda da öğrenciler, Reddit gibi platformlarda öğretim görevlilerinin ChatGPT'den geri bildirim kopyalamasından veya derslerde YZ üretimi görseller kullanmasından şikayet ediyor.