Dünyadan Haberler - 2

İran, yağışları tetiklemek için insansız hava araçlarıyla bulut tohumlama çalışması yapıyor

Ülkede kuraklıkla mücadele kapsamında yürütülen bulut tohumlama faaliyetleri genişletilirken Enerji Bakanı Aliabadi, mecliste yaptığı konuşmada operasyonların boyutu ve sonuçlarına ilişkin ayrıntılı bilgiler verdi.

Ülke genelinde yürütülen bulut tohumlama operasyonlarının artık daha sistematik, bilimsel ve veri temelli bir şekilde gerçekleştirildiğini aktaran Aliabadi, "Şu anda gübreleme çalışmaları hedefli, bilimsel ve veri odaklı bir şekilde yaygınlaştırıldı ve son su yılında ülkenin 31 eyaletinde bu kapsamda 61 dron operasyonu ve 2 bin saat yer operasyonu gerçekleştirildi." dedi.

İranlı Bakan, bulut tohumlama operasyonlarının özellikle Urumiye Gölü, Zayende Rud, Tahran, Elburz, Fars ve Horasan bölgelerinde yoğunlaştığını dile getirdi.

Aliabadi, yeni su yılında da uygun yağış sistemlerinin tespit edilmesiyle birlikte aynı bölgelerde bulut tohumlama faaliyetlerinin sürdüğünü kaydetti.

Brent petrolün varili 62,12 dolardan işlem görüyor

Dün 63,79 dolara kadar yükselen Brent petrolün varil fiyatı, günü 62,33 dolardan tamamladı.

Brent petrolün varil fiyatı, bugün saat 09.21 itibarıyla kapanışa göre yüzde 0,3 düşüşle 62,12 dolar oldu. Aynı saatte Batı Teksas türü (WTI) ham petrolün varili 58,46 dolardan alıcı buldu.

Fiyatlardaki düşüşte Rusya-Ukrayna Savaşı’nı sona erdirmeye yönelik çabalar ve yaklaşan ABD faiz kararına ilişkin belirsizlikler etkili oluyor.

İngiltere Başbakanı Keir Starmer, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Almanya Şansölyesi Friedrich Merz ve Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Londra'da gerçekleştirdikleri zirvede Ukrayna’da kalıcı ve adil barış için atılması gereken adımları ele aldı.

Liderler, Avrupa güvenliği açısından ABD öncülüğünde yürütülen barış görüşmelerinin önemine vurgu yaparak, süreçte kaydedilen ilerlemeyi desteklediklerini ifade etti.

Uzmanlar, Rusya-Ukrayna Savaşı'nda kalıcı barışın sağlanmasıyla bölgedeki enerji altyapısına yönelik tehditlerin azalarak arz tarafında öngörülebilirliğin artacağını savunuyor. Bu durumun kısa vadede petrol fiyatları üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturacağı değerlendiriliyor.

Bunun yanı sıra yarın açıklanacak ABD Merkez Bankası (Fed) faiz kararı da piyasaların odağında yer alıyor.

Para piyasalarındaki fiyatlamalarda Fed'in yarınki toplantısında yüzde 87 ihtimalle faiz indirimine gitmesi öngörülürken, enflasyon endişelerinin devam etmesi ve ABD ekonomisine yönelik güçlü görünüm nedeniyle gelecek yıl parasal gevşeme adımlarının sınırlanabileceği tahmin ediliyor.

Düşük faiz oranları borçlanma maliyetlerini azaltarak ekonomik aktiviteyi ve dolayısıyla petrol talebini destekleyebilecek bir unsur olarak görülse de bazı uzmanlar bu etkinin şimdilik sınırlı kalabileceğini ifade ediyor.

Öte yandan, ABD Enerji Enformasyon İdaresinin (EIA) gün içinde yayımlayacağı "Aralık 2025 Kısa Dönem Enerji Görünümü Raporu" da piyasa oyuncuları tarafından yakından takip ediliyor.

Brent petrolde teknik olarak 65,20 dolar direnç, 56 dolar destek bölgesi olarak izleniyor.

Hindistan'da iPhone’larda "zorunlu açık GPS" tartışması

Söz konusu düzenleme yürürlüğe girerse, GPS’in kapatılması mümkün olmayacak. Bu durum, kullanıcıların mahremiyeti üzerindeki etkileri nedeniyle tartışma yarattı.

Mevcut uygulamada, Reuters’a göre akıllı telefonlarda GPS yalnızca uygulamalar konum istediğinde ya da acil bir arama yapıldığında devreye giriyor.

Hindistan neden GPS’in sürekli açık olmasını istiyor?

Hindistan’daki telekom sektörünü temsil eden COAI, baz istasyonu üçgenleme yönteminin soruşturmalarda yeterince hassas konum bilgisi sağlamadığını savundu.

Yetkililerin hedefinin, uydu destekli GPS ile metre seviyesinde doğruluk sağlayarak kolluk kuvvetlerinin çalışmalarını ve acil durum müdahalelerini güçlendirmek olduğu belirtildi.

COAI ayrıca, kullanıcıların operatörlerin konum verilerine eriştiğini bildiren açılır bildirimlerin de üreticiler tarafından kapatılmasını önerdi. Bu sayede, kolluk kuvvetleri açısından önemli bilgilere kullanıcı onayı beklenmeden daha hızlı ulaşılabileceği ifade edildi.

Apple ve diğer teknoloji şirketlerinden itiraz

Apple, Google gibi diğer teknoloji devleriyle birlikte plana resmî olarak karşı çıktı. MacRumors’a göre Apple, temmuz ayında Hindistan Hücresel ve Elektronik Ürünler Derneği aracılığıyla sunduğu dilekçede, GPS’in sürekli açık tutulmasının aşırı bir düzenleyici müdahale olacağını bildirdi.

Şirket, böyle bir uygulamanın kullanıcılar için ciddi gizlilik riskleri doğuracağını savundu.

Hindistan’daki önceki düzenlemeler de tartışma yaratmıştı

Söz konusu adım, Hindistan’ın kısa süre önce tüm akıllı telefon üreticilerini resmî bir devlet uygulamasını zorunlu olarak cihazlara yüklemeye ve bu uygulamanın silinmemesine mecbur kılan kararından geri adım atmasının ardından geldi. Bu önceki düzenleme, kullanıcı haklarını ve gizliliği ihlal ettiği gerekçesiyle sert biçimde eleştirilmiş ve daha sonra iptal edilmişti.

Uzmanlar, Hindistan’da dijital gözetim ve güvenliğe yönelik artan ilginin, vatandaşların gizliliğini koruyacak dengeli bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini vurguluyor. Özellikle ülkede faaliyet gösteren küresel şirketler açısından bu dengenin kritik önemde olduğu ifade ediliyor.

Kuduzlu böbrek nakli yapıldı, hayatını kaybetti

Hastalığın kaynağını araştıran ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri, ölümün nedeninin nakledilen böbreğin kuduz virüsü taşıması olduğunu ortaya koydu. Bu olay, 1978’den bu yana ABD’de kuduzun organ nakli yoluyla bulaştığı dördüncü vaka olarak kayıtlara geçti.

CDC, bu vakanın, hayvan teması öyküsü bulunan donörler söz konusu olduğunda, nakil ekipleri için daha güçlü rehberliklerin gerekli olduğunu gösterdiğini bildirdi.

Donör, kokarcanın tırmalamasından haftalar sonra hayatını kaybetti

Kuduz, genellikle enfekte hayvanların tükürüğü yoluyla, çoğunlukla ısırık veya tırmalama sonucu bulaşan ölümcül bir virüs hastalığı olarak biliniyor.

İnsanlar dâhil tüm memelileri enfekte edebilen hastalık, belirtiler ortaya çıktıktan sonra neredeyse her zaman ölümle sonuçlanıyor. Dünya genelinde bugüne kadar yalnızca 50’den az kişi hayatta kalabildi.

Dünya genelinde kuduzun en yaygın bulaş kaynağı köpek ısırıkları olsa da, enfekte herhangi bir memeli hastalığı taşıyabiliyor. Bu vakada donör olan Idaho eyaletindeki erkek, Ekim 2024’ün sonlarında bir kokarca tarafından tırmalandıktan yaklaşık beş hafta sonra, Aralık ayının başında kalp durması şüphesiyle bilinci kapalı hâlde bulunmuştu.

O dönemde kuduzdan şüphelenilmedi. Organ bağışçısı olan kişinin kalbi, akciğerleri, sol böbreği ve korneaları alındı.

Nakilden beş hafta sonra belirtiler başladı

Böbrek naklinden yaklaşık beş hafta sonra Michigan’daki alıcı hastada kuduzla uyumlu belirtiler ortaya çıktı. Doktorlar, hastanın tükürük, cilt ve diğer vücut sıvılarını CDC’ye gönderdi. Yapılan testlerde bazı örneklerde kuduz virüsünün RNA’sı tespit edildi.

Alıcının hayvan teması öyküsü bulunmaması üzerine araştırma yeniden donöre yöneltildi. Idaho’daki donörden alınan ve saklanan serum örneği kuduz antikoru açısından negatif çıktı. Ancak böbrekten alınan arşiv biyopsisinde kuduz virüsü RNA’sı saptandı ve enfeksiyonun kaynağının nakledilen organ olduğu kesinleşti.

Michigan’daki hasta, hastaneye yatırıldıktan yedi gün sonra hayatını kaybetti.

Diğer hastalar hızla korumaya alındı

Donörün kalp ve akciğerleri Maryland’deki bir araştırma merkezinde eğitim amacıyla kullanıldığı için risk oluşturmadı. Ancak aynı donörden üç kişiye kornea nakli yapıldığı belirlendi.

Doktorlar, nakledilen korneaları derhâl çıkardı ve bu hastalara temas sonrası koruyucu tedavi uygulandı. Bu tedavi kapsamında kuduz antikorları ve belirtiler başlamadan önce uygulanan aşı verildi.

Sağlık yetkilileri, donör ve böbrek alıcısıyla temas etmiş 357 kişiyi değerlendirmeye aldı. Toplam 46 kişiye, sağlık çalışanları ve toplum içi temaslılar dâhil olmak üzere, temas sonrası koruyucu tedavi uygulanması önerildi.

Nakil sistemindeki bir boşluğa dikkat çekildi

Yetkililer, donörün kokarca tarafından tırmalanmasının risk değerlendirme görüşmesinde kayda geçtiğini, ancak belirtiler kuduzla ilişkilendirilmediği için bunun test edilmesi gereken bir risk olarak ele alınmadığını açıkladı. Organlarda kuduz testinin rutin olarak yapılmaması ve herhangi bir uyarı işareti bulunmaması nedeniyle nakiller planlandığı şekilde gerçekleştirildi.

Kuduzun belirtilerinin haftalar hatta aylar sonra ortaya çıkabildiğine dikkat çeken CDC, potansiyel hayvan teması olan donörlerde çok daha temkinli olunması gerektiğini vurguladı.

CDC raporunda, “Özellikle akut ensefalopati bulguları olan ve son bir yıl içinde kuduza duyarlı bir hayvan tarafından ısırılan veya tırmalanan potansiyel donörler söz konusu olduğunda, nakil ekipleri kamu sağlığı yetkilileriyle temasa geçerek kuduz riskini değerlendirmelidir” ifadelerine yer verildi.

Yetkililer ayrıca, sonradan kuduz şüphesi ortaya çıkan bir donörden organ veya doku nakli yapılmışsa, hızlı risk değerlendirmesinin, erken tanı, uygun durumlarda nakledilen organın çıkarılması ve temas sonrası koruyucu tedavi ile hayat kurtarabileceğini belirtti.

Önlem alınmazsa kanser kaynaklı ölümler 2050’ye kadar iki katına çıkacak

Araştırmayı yürüten uzmanlar, özellikle Güney Asya ve Sahra Altı Afrika’daki tabloya dikkat çekerek, milyonlarca kişinin önlenebilir ya da erken tedavi edilebilir kanserler nedeniyle hayatını kaybetme riskiyle karşı karşıya olduğunu vurguladı.

Bilim insanlarının 1990-2023 yılları arasındaki verileri inceleyerek 2050’ye yönelik projeksiyonlar oluşturduğu çalışmada, kanserin artık yalnızca yüksek gelirli ülkelerin sorunu olmadığı ortaya kondu. Araştırmaya göre, kanser yükünün giderek daha büyük bölümü düşük ve orta gelirli ülkelere kayıyor.

2023’te 10,4 milyon kişi kanserden hayatını kaybetti

Analize göre 2023 yılında dünya genelinde 18,5 milyon yeni kanser vakası tespit edildi, 10,4 milyon kişi ise kanser nedeniyle hayatını kaybetti. Bu rakam, dünya genelindeki her altı ölümden birinin kanser kaynaklı olduğunu gösterdi. Kanser ölümlerinin üçte ikisinden fazlasının düşük ve orta gelirli ülkelerde gerçekleştiği belirtildi.

Çalışmada, 2023 yılındaki kanser ölümlerinin yüzde 41,7’sinin değiştirilebilir risk faktörlerinden kaynaklandığı ifade edildi. Tütün ve alkol kullanımı, sağlıksız beslenme, yüksek vücut kitle indeksi, hava kirliliği ile zararlı iş ve çevre koşullarının bu ölümlerde önemli rol oynadığı kaydedildi.

Uzmanlar, etkili kamu politikalarıyla ve sağlıklı yaşamı teşvik eden düzenlemelerle her yıl milyonlarca kanser vakasının önlenebileceğini vurguladı.

2050’de 30,5 milyon yeni vaka bekleniyor

Otuz yılı aşkın verinin kullanıldığı projeksiyonlara göre, 2050 yılında dünyada her yıl yaklaşık 30,5 milyon yeni kanser vakası görülebilir ve yıllık kanser ölümleri 18,6 milyona ulaşabilir. Bu rakamlar, bugünkü seviyelerin neredeyse iki katına işaret ediyor.

Uzmanlara göre nüfus artışı ve yaşlanma bu yükselişte etkili olurken, yaşam tarzındaki değişimler, kentleşme, hava kalitesindeki bozulma ve ekonomik dönüşüm de kanser riskini artırıyor. Gerekli müdahaleler yapılmazsa bu eğilimin devam edeceği öngörülüyor.

“Önleme politikaları küresel öncelik olmalı”

Uzmanlar, erken teşhisin hayati önem taşıdığına dikkat çekerek, meme, rahim ağzı ve kalın bağırsak kanseri gibi türler için tarama programlarının yaygınlaştırılması gerektiğini belirtti. Tütün kontrolü, hava kalitesinin iyileştirilmesi, obeziteyle mücadele ve iş güvenliği önlemlerinin de güçlendirilmesi gerektiği vurgulandı.

Ayrıca, patoloji laboratuvarlarının artırılması, onkoloji alanında uzman sağlık personelinin yetiştirilmesi ve uygun maliyetli tedavilere erişimin sağlanmasının da sağlık sistemleri açısından zorunlu olduğu ifade edildi. Uzmanlar, güçlü kanser kayıt sistemleri olmadan ülkelerin etkili planlama ve ilerleme ölçümü yapamayacağını da belirtti.

Kanser artık gençleri de daha fazla etkiliyor

Araştırmada, kanserin artık yalnızca ileri yaştaki bireylerin hastalığı olmadığına da dikkat çekildi. Birçok bölgede, geçmişte daha ileri yaşlarda görülen bazı kanser türlerinin genç bireylerde de artış gösterdiği kaydedildi. Bu durumun eğitim, istihdam, aile hayatı ve ekonomik güvence üzerinde ciddi etkiler yarattığı vurgulandı.

Uzmanlar, 2050 yılına yönelik tahminlerin kesin bir kader olmadığını belirterek, “Önümüzdeki 25 yıl kritik önem taşıyor. Bilgi birikimimiz mevcut, şimdi ihtiyaç duyulan şey ortak irade ve kararlı adımlar” değerlendirmesinde bulundu.

ABD'de ocak ayından bu yana 85 bin vize iptal edildi

Yetkililer, bu yüksek sayının, ABD Başkanı Donald Trump yönetiminin hem ABD içindeki göçmenleri hedef alan uygulamaları hem de ülkeye girişleri sınırlamaya yönelik daha geniş bir politikanın parçası olduğunu belirtti.

Dışişleri Bakanlığı yetkilisi, son bir yılda yapılan vize iptallerinin neredeyse yarısının alkollü araç kullanımı, saldırı ve hırsızlık gibi suç kaynaklı olduğunu söyledi.

Geriye kalan vize iptallerine ilişkin ayrıntılı gerekçeler açıklanmazken, daha önce vize sürelerinin dolması ve “terörizme destek” gibi nedenlerin de gerekçe gösterildiği hatırlatıldı.

Gazze protestoları ve ifade özgürlüğü tartışması

Vize iptalleri, ifade özgürlüğüne ilişkin tartışmaları da beraberinde getirdi. Trump yönetiminin, İsrail'İn Gazze saldırısına karşı protestolara katılan uluslararası öğrencileri özellikle hedef aldığı, bu öğrencilerin antisemitizm ve terörizmi desteklemekle suçlandığı belirtildi.

Dışişleri Bakanlığı, ekim ayında Charlie Kirk’in öldürülmesini “kutladıkları” iddia edilen bazı kişilerin vizelerinin de bu kapsamda iptal edildiğini duyurmuştu.

Ağustos ayında bakanlık yetkilileri, geçerli ABD vizesine sahip olan 55 milyondan fazla yabancı için “sürekli güvenlik taraması” politikasının uygulanmasının planlandığını açıklamıştı.

Yetkililer, vize iptalinin; vize süresinin aşımı, adli sicil kayıtları, kamu güvenliğine yönelik tehditler, terör faaliyetlerine katılım ya da terör örgütlerine destek gibi durumlarda gerçekleştirildiğini belirtti.

Sosyal medya da vize incelemesine dahil edildi

Trump’ın ikinci dönemiyle birlikte Dışişleri Bakanlığı, vize başvurularına yönelik denetim kriterlerini önemli ölçüde genişletti. Geçen hafta gönderilen bir diplomatik yazışmaya göre, yüksek nitelikli çalışanlara verilen H-1B vizeleri için “gelişmiş güvenlik taraması” kapsamında içerik denetimi ve doğrulama alanında çalışan kişilerin de vize taleplerinin reddedilebileceği bildirildi.

Dışişleri Bakanı Marco Rubio, mayıs ayında “Amerikalıları sansürleyen” yabancı uyruklulara vize kısıtlaması getirileceğini açıklamıştı.

Haziran ayında ise büyükelçilik ve konsolosluklara, öğrenci vizesi başvurularında başvuru sahiplerinin ABD vatandaşlarına, kültürüne, hükûmetine ve kurucu değerlerine karşı “düşmanca tutum” taşıyıp taşımadıklarının da incelenmesi talimatı gönderildi.

Yeni düzenleme kapsamında öğrenci vizesi başvurusu yapan kişilerden sosyal medya hesaplarını herkese açık hâle getirmeleri istenirken, diplomatik yazışmada “çevrim içi varlığın sınırlı görünmesi ya da kapalı olmasının bazı faaliyetlerin gizlenmesi amacı taşıyabileceği” de vurgulandı.

Sınır dışı ve seyahat yasağı da genişliyor

Dışişleri Bakanlığının vize iptal uygulamalarına ek olarak, İç Güvenlik Bakanlığı da gözaltına alma ve sınır dışı etme operasyonlarını artırdı. Trump yönetimi, muhacir kabul programını büyük ölçüde durdururken, Biden döneminde kabul edilen tüm mültecilere yönelik yeniden inceleme başlatılacağını açıklamıştı.

Bu yıl başında ABD’ye giriş 19 ülke için sınırlandırılırken, geçen hafta CNN’e konuşan kaynaklar, İç Güvenlik Bakanı Kristi Noem’un bu listenin 30 ila 32 ülkeye çıkarılmasını önerdiğini aktardı.

Bu önerinin, Washington’da iki Ulusal Muhafız askerinin vurulduğu saldırının ardından gündeme geldiği belirtildi. Saldırıyı gerçekleştiren şüphelinin Afgan uyruklu olduğu açıklanmıştı.

3I/ATLAS'ın yeni görüntüsü yayınlandı

3I/ATLAS adı verilen kuyrukluyıldız, Güneş Sistemi dışından gelmesine rağmen temmuz ayında Güneş Sistemi içinde hareket ederken keşfedilmesi nedeniyle astronomların dikkatini çekmişti.

Bugüne kadar yalnızca üçüncü kez bir yıldızlararası cismin Güneş Sistemi’nden geçtiği gözlemlenmiş oldu.

Astronomlar, bu nadir olay nedeniyle çok sayıda uzay görevini kuyrukluyıldızın gözlemlenmesine yönlendirdi.

Yapılan gözlemler, cismin yörüngesinin belirlenmesine yardımcı olurken, ekim ayında Güneş’e en yakın geçişi sırasında salınan gazlar sayesinde yapısına dair önemli ipuçları da sağladı.

Hubble daha net görüntü elde etti

Hubble Uzay Teleskobu, 3I/ATLAS’i ilk kez temmuz ayında, keşfinden kısa süre sonra gözlemlemişti. O dönem elde edilen görüntüler, kuyrukluyıldızın damla şeklindeki toz yapısını en ayrıntılı şekilde ortaya koymuştu.

Astronomlar, 30 Kasım’da 3I/ATLAS’i bir kez daha gözlemledi. O sırada kuyrukluyıldız, Dünya’ya yaklaşık 286 milyon kilometre mesafedeydi. Hubble’ın Geniş Alan Kamerası 3 cihazı kullanılarak önceki gözlemlere göre çok daha net bir görüntü elde edildi.

İki kuyruk birden gözlemlendi

Bu sırada Jüpiter’e doğru yol alan Juice uzay aracı da kuyrukluyıldızı yaklaşık 66 milyon kilometre mesafeden görüntüledi. Juice görevinin temel amacı, Jüpiter’in en büyük üç uydusu olan Ganymede, Callisto ve Europa’nın yaşama elverişliliğini araştırmak. Bu uyduların buz tabakalarının altında yaşam barındırabilecek okyanuslar bulunabileceği düşünülüyor.

2023 yılının nisan ayında fırlatılan Juice uzay aracının Jüpiter’e 2031 yılının temmuz ayında ulaşması bekleniyor. Kasım ayının başında ise araç, 3I/ATLAS’i gözlemlemek için elverişli bir konumdaydı.

Uzay aracı, üzerindeki beş bilimsel cihazın yanı sıra navigasyon kamerasını kullanarak kuyrukluyıldızı görüntüledi.

Elde edilen verilerin büyük bölümü, uzay aracının ana anteninin Güneş’ten korunma amacıyla kullanılması nedeniyle şubat ayına kadar Dünya’ya ulaştırılamayacak. Ancak ekip, navigasyon kamerasıyla çekilen tek bir görüntünün dörtte birini erken aşamada indirmeyi başardı.

Bu yeni görüntüde, kuyrukluyıldızın etrafında parlak bir gaz bulutu ve iki ayrı kuyruk yer alıyor. Kuyruklardan biri elektrik yüklü gazdan oluşan plazma kuyruğu, diğeri ise serbest kalan katı parçacıklardan oluşan zayıf bir toz kuyruğu olarak tanımlandı.

Dünya için risk bulunmuyor

Güneş Sistemi kökenli kuyrukluyıldızlarda da benzer şekilde gaz ve toz kuyruklarının yanı sıra katı bir çekirdeğin etrafını saran puslu bir yapı görülüyor. Bu cisimler Güneş’e yaklaştıkça ısınarak arkalarında süblimleşen madde izleri bırakıyor.

3I/ATLAS, 19 Aralık’ta Dünya’ya yaklaşık 270 milyon kilometre mesafeden geçecek. Kuyrukluyıldız, Güneş’in diğer tarafında yer alacağı için Dünya açısından herhangi bir risk oluşturmuyor. Karşılaştırma yapılması açısından, Dünya Güneş’ten ortalama 150 milyon kilometre uzaklıkta bulunuyor.

NASA, kuyrukluyıldızın birkaç ay daha teleskoplar ve uzay görevleri tarafından gözlemlenebileceğini, ardından Güneş Sistemi’ni terk edeceğini açıkladı.

Yeni veriler şubatta gelecek

Juice görevinden elde edilen diğer verilerin 18-20 Şubat tarihleri arasında Dünya’ya ulaşması bekleniyor. Bu veriler arasında yüksek çözünürlüklü optik kameradan alınan görüntülerin yanı sıra kuyrukluyıldızın bileşimine ve yaydığı parçacıklara ilişkin ölçümlerin de yer alacağı belirtildi.

Bu sayede cismin kökenine dair daha fazla bilgiye ulaşılabileceği ifade ediliyor.

Gençlerin dörtte biri ruh sağlığı desteği için yapay zekaya yöneliyor

Tottenham’da yaşayan Shan, bir arkadaşının silahlı saldırıda, diğerinin ise bıçaklanarak öldürülmesinin ardından yaşadığı travma nedeniyle ChatGPT’den destek almaya başladı.

Geleneksel ruh sağlığı hizmetlerine başvurduğunu ancak yapay zekayla sohbet etmenin kendisini daha güvende, daha az yargılanmış ve her an ulaşılabilir hissettirdiğini söyledi.

11 binden fazla gençle yapılan araştırmaya göre, İngiltere ve Galler’de şiddetten etkilenen 13-17 yaş grubundaki gençlerin yaklaşık yüzde 40’ı ruh sağlığı desteği için yapay zeka tabanlı sohbet robotlarını kullanıyor.

Araştırma, şiddetin hem mağduru hem de faili olan gençlerin, diğer gençlere kıyasla yapay zekaya daha fazla yöneldiğini ortaya koydu. Çalışma, Gençlik Bağışı Fonu tarafından yürütüldü.

Bekleme listeleri yapay zekaya yöneltiyor

Araştırmaya göre sohbet robotları, uzun bekleme listeleri bulunan geleneksel ruh sağlığı hizmetlerinin karşılayamadığı bir ihtiyacı dolduruyor. Bazı gençler, mevcut sistemin yeterince empatik olmadığını ve yapay zekayla konuşmanın daha gizli hissettirdiğini belirtiyor.

Shan, önce Snapchat’in yapay zeka özelliğini kullandığını, daha sonra ChatGPT’ye geçtiğini ve günün her saati iki dokunuşla sohbet edebildiğini anlattı.

Shan, “Kesinlikle bir arkadaş gibi hissediyorum. Daha az korkutucu, daha özel ve daha az yargılayıcı. ‘Hey en iyi arkadaşım, bir tavsiyeye ihtiyacım var’ dediğimde, bana gerçekten en yakın arkadaşım gibi cevap veriyor.” ifadelerini kullandı.

Araştırmaya göre, son bir yıl içinde 13-17 yaş arasındaki gençlerin dörtte biri ruh sağlığı desteği için bir yapay zeka sohbet robotu kullandı. Siyah çocukların bu uygulamalara yönelme oranının, beyaz çocuklara göre iki kat daha fazla olduğu belirlendi.

Tedavi veya teşhis için bekleme listesinde olan ya da destek talebi reddedilen gençlerin, yüz yüze destek alanlara göre yapay zekaya daha fazla başvurduğu tespit edildi.

“24 saat erişilebilir olması büyük avantaj”

Shan, yapay zekanın günün her saatinde ulaşılabilir olmasının ve anlattıklarını öğretmenlerine ya da ailesine aktarmayacağını düşünmesinin kendisi için büyük bir avantaj olduğunu söyledi. Okul terapistine anlattıklarının öğretmenleri ve annesiyle paylaşıldığını düşündüğünü belirten Shan, bu nedenle yapay zekayı daha güvenli bulduğunu ifade etti.

Çete faaliyetlerine karışan bazı erkek çocukların da, polis ya da çete üyelerine bilgi sızdırılabileceği endişesiyle öğretmen veya aileleri yerine sohbet robotlarına danıştığı aktarıldı.

Ruh sağlığı desteği için yapay zeka kullanan ve isminin açıklanmasını istemeyen bir başka genç ise, “Mevcut sistem gençlere yardım sunmakta tamamen yetersiz. Bir yandan bir ila iki yıl bekleme listesinde kalıyorsunuz, diğer yandan birkaç dakika içinde yanıt alabiliyorsunuz. Yapay zekaya yönelmenin nedeni bu.” dedi.

Uzmanlardan ciddi uyarılar

Araştırmayı yaptıran Gençlik Bağışı Fonu’nun üst yöneticisi Jon Yates, “Çok fazla genç ruh sağlığı sorunlarıyla mücadele ediyor ve ihtiyaç duyduğu desteği alamıyor. Bazılarının teknolojiye yönelmesi şaşırtıcı değil. Çocuklarımız için daha iyisini yapmak zorundayız. Özellikle risk altındakiler için bir robota değil, bir insana ihtiyaç var.” değerlendirmesinde bulundu.

Uzmanlar, çocukların uzun süreli olarak sohbet robotlarıyla etkileşim kurmasının tehlikelerine ilişkin endişelerin giderek arttığını belirtiyor. ChatGPT’nin geliştiricisi olan ABD merkezli OpenAI, uzun süreli kullanım sonrası intihar eden gençlerin aileleri tarafından açılan davalarla da karşı karşıya bulunuyor.

Kaliforniya’da yaşayan 16 yaşındaki Adam Raine’in nisan ayında hayatına son vermesinin ardından OpenAI, olayın sohbet robotuyla bağlantılı olduğu iddialarını reddetti. Şirket, ruhsal sıkıntı belirtilerini tanıyabilen, tansiyonu düşüren ve kullanıcıları gerçek hayattaki destek kaynaklarına yönlendiren sistemler üzerinde çalıştığını açıkladı.

“Gençlerin söz sahibi olması gerekiyor”

Londra’da gençlik şiddeti ve ruh sağlığı üzerine çalışan araştırmacı Hanna Jones, yapay zekanın teorik olarak her soruya yanıt verebilmesinin gençler için “sihirli bir kitap” gibi cazip göründüğünü söyledi. Ancak Jones, bu alandaki düzenleme eksikliğinden ciddi şekilde endişe duyduğunu vurguladı.

Jones, “İnsanlar ChatGPT’yi ruh sağlığı desteği için kullanıyor ancak bu araç bunun için tasarlanmadı. Kanıta dayalı ve gençlerin liderliğinde geliştirilecek yeni düzenlemelere ihtiyaç var. Bu sorun, yetişkinlerin gençler adına karar vermesiyle çözülemez. Gençlerin bu sürecin merkezinde olması gerekiyor.” ifadelerini kullandı.

Çernobil'de nükleer sızıntı riski: Koruma yapısı risk altında

Şubat ayında, savaş başlığı taşıyan bir insansız hava aracının santrale isabet ettiği ve dış koruyucu yapıda hasara neden olduğu belirtildi. Ukrayna, saldırının Rusya tarafından gerçekleştirildiğini açıklarken, Kremlin bu iddiayı reddetti.

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Başkanı Rafael Grossi, geçen hafta yapılan incelemede yapının “birincil güvenlik işlevlerini, yani radyoaktif maddeleri tutma kabiliyetini kaybettiğinin” tespit edildiğini söyledi. Grossi, taşıyıcı yapılarda ve izleme sistemlerinde kalıcı bir hasar bulunmadığını belirtti.

Kapsamlı onarım gerektiği bildirildi

Grossi, yapılan geçici onarımlara rağmen santral sahasının “daha fazla bozulmanın önlenmesi ve uzun vadeli nükleer güvenliğin sağlanması için kapsamlı bir restorasyona ihtiyaç duyduğunu” ifade etti.

Şubat ayındaki saldırıda insansız hava aracı, 1986 yılındaki patlamada yok olan 4 numaralı reaktörün üzerindeki dış koruyucu yapıda delik oluşturdu ve kısa süreli bir yangın başlattı. Çernobil faciası, Avrupa genelinde radyasyon yayılmasına yol açmış ve resmî kayıtlara göre 31 kişinin ölümüne neden olmuştu. Bu olay, dünya tarihinin en büyük nükleer kazası olarak kabul ediliyor.

Radyasyon seviyesi artmadı

Ajans, Kiev bölgesinde bulunan ve şu anda faal olmayan santralde radyasyon seviyelerinin saldırı sonrasında artmadığını açıkladı. Bunun nedeni olarak, saldırının iç koruyucu kabuğu delmemiş olması gösterildi.

Koruyucu yapı, 2016 yılında, Çernobil kazasından kaynaklanabilecek radyoaktif madde salımını önlemek amacıyla inşa edilmişti. Santralin çalışan son reaktörü ise 2000 yılında tamamen kapatılmıştı.

Rus güçlerinin nükleer tesisler etrafındaki faaliyetleri eleştiriliyor

Ukrayna ve Avrupalı müttefikleri, Rus güçlerini Çernobil ve Avrupa’nın en büyük nükleer santrali olan Zaporijya dahil olmak üzere kritik nükleer tesisler etrafında dikkatsiz davranmakla suçluyor. Rus güçleri, Şubat 2022’de başlayan savaşın ilk haftalarında Çernobil ve çevresini işgal etmiş, mart ayının sonuna doğru ise Ukrayna’nın kuzeyinden çekilmişti.

Zaporijya Nükleer Santrali ise 2022’den bu yana Rusya’nın kontrolü altında bulunuyor. Şu anda faal olmayan santralin, kapatılan altı reaktörünün ve kullanılmış yakıtların soğutulması için güvenilir elektrik enerjisine ihtiyaç duyduğu belirtiliyor. Uzmanlar, bu soğutmanın aksamasının büyük bir nükleer felakete yol açabileceği uyarısında bulunuyor.

Maymun çiçeği virüsünün yeni bir türü tespit edildi

İngiltere Sağlık Güvenliği Ajansı, yeni varyantın farklı mpox türlerinden genetik materyal içeren “rekombinant” bir virüs olduğunu açıkladı. Uzmanlar, bu vakanın virüsün küresel dolaşımda olduğunu ve evrim geçirmeye devam ettiğini gösterdiğini belirtiyor.

Yeni varyantın belirtileri açıklandı

Mpox, yakın temas yoluyla bulaşıyor. Hastalık, cinsel temasın yanı sıra öksürük ve hapşırma sırasında da yayılabiliyor. Uzmanlara göre hastalık, grip benzeri belirtilerle başlıyor. Titreme, halsizlik, kas ve sırt ağrılarının ardından ciltte su toplaması, lekeler ya da ülser şeklinde döküntüler görülebiliyor.

Ulusal Sağlık Sistemi, mpox belirtilerinin ateş, baş ağrısı, sırt ağrısı, kas ağrıları ve vücudun herhangi bir bölgesinde görülebilen kabarcıklı döküntüler olduğunu duyurdu. Döküntülerin, genellikle ateş ve diğer grip benzeri belirtilerden bir ila beş gün sonra ortaya çıktığı kaydedildi.

Aşı çağrısı yapıldı

İngiltere Sağlık Güvenliği Ajansında görevli Dr. Katy Sinka, genetik testler sayesinde bu yeni mpox türünün tespit edildiğini belirterek, virüslerin zamanla değişmesinin doğal olduğunu söyledi.

Sinka, “Mpox birçok kişide hafif seyredebilir ancak bazı vakalarda ağır hastalığa yol açabilir. Aşı yaptırmak, ağır hastalığa karşı etkili bir korunma yöntemidir. Aşı hakkı bulunan kişilerin mutlaka aşı yaptırması gerekir.” dedi.

NHS, mpox aşısının özellikle erkeklerle cinsel ilişki yaşayan ve birden fazla partneri bulunan erkekler gibi yüksek risk grubundaki kişilere sunulduğunu açıkladı.

Mpox iki ana genetik gruba ayrılıyor

Mevcut mpox virüsünün iki ana genetik gruba ayrıldığı belirtiliyor. Clade I olarak bilinen tür, daha ağır seyrediyor ve Orta ile Doğu Afrika’da çok sayıda ölüme yol açan salgınlara neden oldu.

Clade II ise 2022 yılında ABD’de görülen salgından sorumlu tutuluyor ve ölüm oranı oldukça düşük seyrediyor.

Yetkililer, İngiltere’de tespit edilen yeni mpox varyantında Clade Ib ve Clade IIb türlerine ait genetik özelliklerin bir arada bulunduğunu açıkladı.

Uzmanlar küresel yayılma riskine dikkat çekti

Oxford Üniversitesinden Prof. Trudie Lang, İngiltere’de mpox vakası görülmesinin endişe verici olduğunu, yeni bir rekombinant varyantın ortaya çıkmasının ise bu endişeyi daha da artırdığını söyledi. Lang, Clade Ib varyantının ortaya çıkmasının ardından virüsün bulaşma yollarında da değişim yaşandığını, insanlardan insanlara temas yoluyla daha kolay yayılabildiğini ifade etti.

ABD’de Emory Üniversitesinden Dr. Boghuma Titanji ise bu yeni varyantın ortaya çıkmasının, virüsün küresel olarak kontrol altına alınamaması durumunda yaşanmasından endişe edilen bir gelişme olduğunu belirtti. Titanji, virüsün bulaşıcılığı ve hastalık yapma gücünün değişip değişmeyeceğinin yakından izlenmesi gerektiğini vurguladı.

Mpox nasıl bulaşıyor

Mpox virüsü; döküntüler, cilt lezyonları ve kabuklarla doğrudan temas yoluyla kişiden kişiye bulaşabiliyor. Cinsel temas, öpüşme, sarılma ve uzun süreli cilt teması da bulaş riskini artırıyor.

Ayrıca tükürük, burun akıntısı gibi vücut sıvılarıyla temas, havlu, çarşaf ve kıyafet gibi eşyaların ortak kullanımı da bulaşmaya neden olabiliyor.

Uzun süreli yüz yüze konuşma, öksürme ve hapşırma sırasında da bulaş riski bulunduğu belirtiliyor.

Avustralya’nın 16 yaş altına sosyal medya yasağı büyük teknoloji şirketlerini harekete geçirdi

Facebook’un eski Avustralya yöneticisi Stephen Scheeler, internetin ve sosyal medyanın ilk dönemlerinde kamu yararına büyük katkı sağlayacağına inanıldığını, ancak zamanla bu iyimserliğin yerini şüpheye bıraktığını söyledi.

Scheeler, platformların olumlu yönleri bulunduğunu ancak zararlı içeriklerin giderek daha baskın hâle geldiğini ifade etti.

Gençlerin ruh sağlığı tartışmanın merkezinde

Dünya genelinde artan denetimlerin odağında özellikle gençlerin ruh sağlığı yer alıyor. Utah eyaletinden Avrupa Birliği’ne kadar pek çok yönetim, çocukların sosyal medya kullanımını sınırlamaya yönelik farklı uygulamalar başlattı.

Ancak Avustralya’nın 16 yaş altını tamamen kapsayan yasağı, şimdiye kadar atılmış en sert adımlardan biri olarak öne çıkıyor.

Teknoloji şirketleri yaklaşık bir yıldır yasaya karşı çıkıyor. Firmalar, bu uygulamanın çocukları daha az güvende bırakabileceğini, ifade özgürlüğünü sınırlayabileceğini ve yaş doğrulama teknolojilerine ilişkin belirsizlikler taşıdığını savunuyor.

Büyük teknoloji şirketlerini temsil eden NetChoice adına konuşan Paul Taske, bu kararın gençleri daha az bilgili ve daha az bağlantılı hâle getireceğini ileri sürdü.

ABD’de davalar ve ifşaatlar artıyor

Son yıllarda Meta, TikTok, Snapchat ve YouTube gibi platformlara yönelik çok sayıda dava açıldı. Ocak ayında ABD’de başlayacak büyük bir davada, bu şirketlerin uygulamalarını bilerek bağımlılık yapıcı şekilde tasarladığı ve platformların zararlarını gizlediği iddia ediliyor. Meta’nın kurucusu Mark Zuckerberg ile Snap’in üst yöneticisi Evan Spiegel’in mahkemede bizzat ifade vermesi bekleniyor.

Bazı eyalet savcıları, Zuckerberg’in genç kullanıcıların güvenliğini artıracak bazı önerileri bizzat engellediğini de öne sürüyor. Eski Meta çalışanları Sarah Wynn-Williams, Frances Haugen ve Arturo Béjar da ABD Kongresi’nde şirketin uygulamalarına ilişkin çeşitli iddialar dile getirdi. Meta ise genç kullanıcıların güvenliği için ciddi yatırımlar yaptığını savunuyor.

Nefret söylemi ve şiddet içerikleri de gündemde

Sosyal medya şirketleri yalnızca çocuk güvenliği değil, aynı zamanda dezenformasyon, nefret söylemi ve şiddet içerikleri nedeniyle de ağır eleştirilere maruz kalıyor. Son dönemde bazı şiddet görüntülerinin kısa sürede milyonlarca kişiye ulaşması ve Meta’nın bazı platformlarında doğrulama sistemlerini kaldırması, tepkilerin artmasına yol açtı.

ABD Kongresi’nde iki partili bir yaklaşım oluşurken, geçen yıl yapılan bir oturumda Zuckerberg, sosyal medya nedeniyle çocuğunu kaybeden ailelerden özür dilemek zorunda kaldı.

Kamuoyu önünde sessizlik, kulislerde yoğun lobi

Avustralya’da yasa tartışılırken teknoloji şirketleri kamuoyu önünde büyük ölçüde sessiz kaldı. Ancak kulislerde yoğun lobi çalışmaları yürütüldüğü belirtildi. Snap’in üst yöneticisi Evan Spiegel’in Avustralya İletişim Bakanı Anika Wells ile bizzat görüştüğü, YouTube’un da bazı isimler üzerinden lobi faaliyeti yürüttüğü açıklandı.

Meta ve Snap gibi şirketler, yaş doğrulama sorumluluğunun Apple ve Google gibi uygulama mağazaları tarafından üstlenilmesi gerektiğini savundu. Ayrıca çocukların sosyal medya kullanımına devletin değil, ebeveynlerin karar vermesi gerektiği görüşü öne çıkarıldı. Avustralya hükûmeti ise ebeveyn izni istisnası da tanımayarak dünyanın en katı sosyal medya yasalarından birini uygulamaya koydu.

Diğer ülkeler de yakından izliyor

Avustralya İletişim Bakanı Anika Wells, teknoloji şirketlerinin uzun yıllar boyunca gerekli önlemleri kendi iradeleriyle almadığını belirterek bu nedenle sert bir düzenlemenin hayata geçirildiğini söyledi. Wells, Avrupa Birliği, Fiji, Yunanistan, Malta, Danimarka, Norveç, Singapur ve Brezilya gibi birçok ülkenin bu uygulamayı yakından takip ettiğini ifade etti.

Uzmanlara göre Avustralya’nın attığı bu adım, diğer ülkeler için de emsal oluşturabilir.

Platformlardan gecikmiş güvenlik adımları

Yasanın yaklaşmasıyla birlikte firmalar, genç kullanıcılar için daha güvenli sürümlerini tanıtmaya başladı. YouTube, kullanıcının yaşını tahmin eden yapay zekâ tabanlı bir sistemi devreye soktu. Snapchat, 13–17 yaş arası kullanıcılar için varsayılan güvenlik ayarları bulunan özel hesaplar oluşturdu. Meta ise Instagram Teen hesaplarını kullanıma sundu.

Ancak eleştirmenlere göre bu adımlar yeterli değil. Eski Meta mühendisi Arturo Béjar’in çalışmasına göre, Instagram Teen hesaplarında sunulan güvenlik araçlarının büyük bölümü etkili sonuç vermiyor.

Para cezaları tartışma yarattı

Yeni yasaya göre ciddi ihlallerde şirketlere en fazla 49,5 milyon Avustralya doları para cezası kesilebilecek. Uzmanlar, bu miktarın büyük teknoloji şirketleri için yeterince caydırıcı olmayabileceğini belirtiyor.

Stephen Scheeler ise bu düzenlemeyi, otomobillerde emniyet kemerinin zorunlu hâle getirilmesine benzetti. Scheeler, uygulamanın kusursuz olmayabileceğini ancak hiçbir şey yapmamaktan daha iyi olduğunu ifade etti.

İklimde kritik dönemeç: 2023-2025 dönemi 1,5 derece eşiğini aşacak

Avrupa Birliği'nin (AB) uydu izleme sistemi Copernicus İklim Değişikliği Servisi (C3S) tarafından yayımlanan aylık sıcaklık analizine göre, Kasım 2025 küresel çapta kaydedilen en sıcak üçüncü kasım ayı oldu. Geçen ay, küresel yüzey sıcaklığı ortalaması 1991-2020 dönem ortalamasına göre 0,65 derece yüksek seyrederek 14,02 derece ölçüldü. Kanada'nın Kuzeyi ve Arktik Okyanusu'nda ortalamanın üzerinde sıcaklık ölçüldü.

{ilgili-haber-928168}

Kasım 2025, kayıtlardaki en sıcak aynı ay olan Kasım 2023'ten 0,20 derece ve Kasım 2024'ten 0,08 derece daha soğuk geçti.

Geçen ayki ortalama yüzey sıcaklığı sanayi öncesi dönem olan 1850-1900 ortalamasına göre ise 1,54 derece artış gösterdi.

Ocak-Kasım 2025 dönemindeki ortalama sıcaklıklar ise kayıtlardaki en sıcak ikinci yıl olan 2023'ün aynı dönemiyle benzer özellikler göstererek 1850-1900 ortalamasından 1,48 derece yüksek gerçekleşti.

C3S, küresel sıcaklıklara ilişkin bu anomalileri dikkate alarak, 2023 ile aynı ya da çok yakın dinamikler gösteren 2025'in kayıtlardaki en sıcak ikinci yıl olacağını tahmin etti.

Böylece, 2024 kayıtlardaki en sıcak yıl olmaya devam ederken, 2023 ve 2025 en sıcak ikinci yıllar olarak kayıtlara geçecek.

Küresel ortalama sıcaklık artışının bu yıl sanayi öncesi dönem ortalamasına göre 1,5 dereceyi aşması beklenmese de 2023-2025 dönemi bu sıcaklık eşiğinin aşıldığı ilk 3 yıllık dönem olacak.

C3S Direktör Yardımcısı ve Stratejik İklim Lideri Samantha Burgess, analize ilişkin değerlendirmesinde, geçen ay küresel sıcaklık artışının sanayi öncesi dönem ortalamasına göre 1,54 dereceye ulaştığına dikkati çekerek, "2023-2025 dönemi de ilk kez 1,5 derece eşiğini aşma yolunda ilerliyor. Bu dönüm noktaları iklim değişikliğinin hızlanan seyrini yansıtıyor. Gelecekte artacak sıcaklıkları sınırlamanın tek yolu sera gazı emisyonlarını hızla azaltmaktır." ifadelerini kullandı.